تشخیص

تعیین نوع بی‌اختیاری ادرار اهمیت دارد؛ علائم شما اغلب در تعیین نوع بی‌اختیاری به پزشک کمک می‌کنند. دانستن این اطلاعات پزشک را در انتخاب روش درمانی یاری می‌دهد.

پزشکتان احتمالاً کارش را با گرفتن شرح حال و معاینه‌ٔ دقیق شروع کند. او ممکن است از شما بخواهد که مانوری ساده، مثل سرفه کردن انجام دهید تا نوع بی‌اختیاری را تعیین نماید.

 

پس از آن، پزشک احتمالاً موارد زیر را تجویز خواهدکرد:

• آزمایش ادرار. نمونه‌ای از ادرار شما برای یافتن نشانه‌های عفونت، خون و سایر ناهنجاری‌ها بررسی می‌شود.
• ثبت الگوی ادراری. به مدت چند روز، مقدار مایعات مصرفی، زمان‌های دفع ادرار، مقدار ادرار تولیدی، وجود یا عدم وجود احساس نیاز شدید به دفع ادرار و دفعات نشت غیرارادی ادرار را ثبت کنید.
• اندازه‌گیری مقدار ادرار باقی‌مانده در مثانه پس از دفع. از شما خواسته می‌شود که ادرار خود را داخل محفظه‌‌ای مخصوص که مقدار ادرار خروجی را اندازه‌گیری می‌کند، تخلیه نمایید. سپس پزشک با استفاده از سوند یا به‌وسیله‌ٔ سونوگرافی مقدار ادرار باقی‌مانده در مثانه را اندازه می‌گیرد. باقی ماندن مقدار زیادی از ادرار در مثانه ممکن است نشانه‌ٔ وجود انسدادی در مجرای ادراری یا داشتن مشکلات عصبی یا عضلانی باشد.

اگر اطلاعات بیشتری لازم بود، پزشک ممکن است تست‌های پیچیده‌تری از قبیل تست اورودینامیک و سونوگرافی لگن تجویز نماید. این تست‌ها معمولاً زمانی انجام می‌شوند که شما عمل جراحی را مدنظر داشته ‌باشید.

 

درمان

درمان بی‌اختیاری ادرار به نوع، وخامت و علت آن بستگی دارد. ممکن است لازم باشد از ترکیبی از روش‌های درمانی استفاده شود. اگر یک بیماری‌ زمینه‌ای موجب بروز علائم شما می‌شوند، پزشک ابتدا آن بیماری را معالجه می‌کند.

پزشک احتمالاً در آغاز، روش‌های درمانی کمترتهاجمی را برایتان تجویز می‌کند و در صورت موفقیت‌آمیزنبودن آن‌ها، به سراغ سایر روش‌ها می‌رود.

 

تکنیک‌های رفتاری

پزشک‌ ممکن است موارد زیر را تجویز کند:

• تمرین مثانه. در این تمرین، پس از ایجاد احساس نیاز شدید به ادرار کردن، باید دفع آن را برای مدتی به تأخیر بیندازید. می‌توانید اوایل، بین احساس نیاز و رفتن به توالت 10 دقیقه تأخیر بیندازید. هدف از تمرین مثانه این است که در نهایت، این تأخیر را آن‌قدر افزایش دهید که بتوانید هر ۲/۵ تا 3 ساعت یک‌بار به توالت بروید.
• تخلیه‌ٔ دوگانه. از این روش برای تخلیه‌ٔ بیشتر مثانه، با هدف جلوگیری از بی‌اختیاری طغیانی (overflow incontinence) استفاده می‌شود. تخلیه‌ٔ دوگانه از این قرار است که پس از هر بار دفع ادرار، چند دقیقه صبر کنید و مجدد برای بار دوم اقدام به دفع ادرار نمایید.
• مراجعه‌ٔ برنامه‌ریزی‌شده به توالت. به‌جای اینکه صبر کنید تا هر وقت احساس نیاز کردید، به توالت بروید، هر دو تا چهار ساعت یک‌بار این کار را انجام دهید.
• مدیریت مایعات و رژیم غذایی. برای بازپس‌گیری کنترل مثانه باید مایعات و غذاهای مصرفی‌تان را مدیریت کنید. شاید لازم باشد مصرف الکل، کافئین و غذاهای اسیدی را کاهش دهید یا مصرف آن‌ها را به‌کلی قطع کنید. کاهش مایعات مصرفی، کاهش وزن و افزایش فعالیت فیزیکی هم می‌توانند در رفع این مشکل نقش داشته ‌باشند.

 

پزشک ممکن است به شما توصیه کند که تمرینات کگل (Kegel) را به‌طور مرتب انجام دهید تا عضلاتی که در کنترل ادرار نقش دارند، تقویت شوند. انجام این تمرینات به‌ویژه در مورد بی‌اختیاری فشاری و گاهی در مورد بی‌اختیاری تعجیلی مفید است.

 

به‌منظور انجام تمرینات کگل (عضلات کف لگن) تصور کنید که دارید سعی می‌کنید جریان ادرار خود را متوقف کنید؛ سپس:

• عضلاتی که به‌منظور جلوگیری از خروج ادرار به‌کار می‌روند را منقبض (سفت) کنید؛ انقباض را به مدت 5 ثانیه نگاه دارید؛ سپس آن‌ها را به مدت 5 ثانیه شل کنید (اگر انجام ان کار برایتان دشوار است، انقباض را 2 ثانیه نگه دارید و سپس عضلات را به مدت 3 ثانیه شل کنید).
• آن‌قدر تمرین کنید تا بتوانید هر بار انقباض را به مدت 10 ثانیه نگه دارید.
• سعی کنید در طول شبانه‌روز حداقل سه ست 10تایی از این تمرینات انجام دهید.
• برای تشخیص و انقباض این عضلات پزشک‌ ممکن است شما را به یک فیزیوتراپیست ارجاع دهد و توصیه کند که از روش‌های بیوفیدبک استفاده کنید.

 

تحریک الکتریکی

در این روش، الکترودها را به‌طور موقت وارد راست‌روده یا واژن می‌کنند تا عضلات لگن را تحریک و تقویت نمایند. تحریکات الکتریکی ملایم می‌تواند در معالجه‌ٔ بی‌اختیاری فشاری و تعجیلی مؤثر باشد؛ ولی ممکن است لازم باشد درمان‌های متعدی را در طول چند ماه دریافت کنید.

 

داروها

داروهایی که به‌طور معمول برای درمان بی‌اختیاری ادرار به‌کار می‌روند، عبارت‌اند از:

• آنتی‌کولینرژیک‌ها (Anticholinergics). این داروها می‌توانند مثانه‌ٔ بیش‌فعال را آرام کنند و ممکن است در درمان بی‌اختیاری تعجیلی مؤثر باشند.
• میرابگرون (Mirabegron). این دارو عضلات مثانه را شل می‌کند و می‌تواند مقدار ادراری را که مثانه می‌تواند ذخیره‌ کند، افزایش دهد. از میرابگرون برای معالجه‌ٔ بی‌اختیاری تعجیلی استفاده می‌کنند. این دارو همچنین ممکن است باعث شود که در هر بار مراجعه به توالت، ادرار بیشتری دفع کنید و بدین ترتیب، موجب تخلیه‌ٔ بیشتر مثانه می‌گردد.
• آلفابلاکرها (Alpha blockers). مصرف این داروها در مردانی که دچار بی‌اختیاری تعجیلی یا طغیانی هستند، موجب شل شدن عضلات گردن مثانه و رشته‌های عضلانی پروستات می‌شود و تخلیه‌ٔ مثانه را آسان‌تر می‌کند.
• استروژن موضعی. در زنان، استفاده از استروژن موضعی به‌صورت کرم واژینال، پچ و یا حلقه، ممکن است موجب تقویت و جوانسازی بافت‌های نواحی میزراه و واژن شود. استروژن سیستمیک – به‌صورت قرص – در بی‌اختیاری ادرار توصیه نمی‌شود و حتی ممکن است وخامت وضعیت را بیشتر کند.

 

وسایل پزشکی

وسایلی که برای درمان بی‌اختیاری زنان به‌کار می‌روند، عبارت‌اند از:

• Urethral insert وسیله‌ای کوچک، یک‌بارمصرف و شبیه پنبه‌ٔ قاعدگی است که آن را پیش از انجام فعالیت‌هایی که می‌توانند منجر به نشت ادرار شوند، مثل: تنیس بازی کردن، داخل میزراه قرار می‌دهند. این وسیله شبیه یک درپوش عمل می‌کند و مانع نشت ادرار می‌شود؛ می‌توانید آن را پیش از دفع ادرار از میزراه‌تان خارج کنید.
• پِساری (pessary) یک حلقه‌ٔ سفت است که آن را داخل واژن قرار می‌دهند و باید در طول روز پوشیده شود. این وسیله را معمولاً کسانی استفاده می‌کنند که دچار نوعی افتادگی (پرولاپس) هستند و درنتیجه بی‌اختیاری هم دارند. پساری مثانه را که نزدیک واژن قرار دارد، محکم نگه می‌دارد و از نشت ادرار جلوگیری می‌کند.

 

درمان‌های مداخله‌ای

درمان‌های مداخله‌ای که ممکن است در معالجه‌ٔ بی‌اختیاری مؤثر باشند، عبارت‌اند از:

• تزریق مواد متسعدشونده. ماده‌ای مصنوعی را به بافت مجاور میزراه تزریق می‌کنند. این ماده به بسته نگه‌داشتن میزراه و جلوگیری از نشت ادرار کمک می‌کند. تأثیر این فرآیند معمولاً از فرآیندهای تهاجمی‌تر مثل عمل جراحی برای معالجه‌ٔ بی‌اختیاری فشاری خیلی کمتر است و معمولاً لازم است که به‌طور مرتب آن را تکرار نمود.
• سم بوتولینوم نوع A (بوتاکس). تزریق بوتاکس به عضلات مثانه ممکن است برای افرادی که دچار بی‌اختیاری طغیانی هستند، مفید باشد. به‌طور کلی این ماده را تنها زمانی تجویز می‌کنند که سایر درمان‌های خط اول موفقیت‌آمیز نبوده ‌باشند.
• محرک‌های عصبی. وسیله‌ای مشابه ضربان‌ساز (پیس‌میکر) را زیر پوست جاسازی می‌کنند تا پالس‌های الکتریکی بدون دردی را به اعصاب درگیر در کنترل مثانه (اعصاب ساکرال) بفرستد.

اگر سایر روش‌های درمانی موفقیت‌آمیز نباشند، تحریک اعصاب ساکرال می‌تواند در کنترل بی‌اختیاری تعجیلی مفید واقع شود. وسیله‌ٔ مذکور را زیر پوست باسن جاسازی می‌کنند و آن را به سیم‌هایی در کمر و بالای ناحیهٔ عانه متصل می‌کنند یا اینکه توسط ابزار مخصوصی داخل واژن قرار می‌دهند.

 

عمل جراحی

اگر روش‌های درمانی بالا مؤثر واقع نشدند، عمل‌های جراحی مختلف می‌تواند مشکلاتی را که سبب بی‌اختیاری شده‌اند، برطرف کنند:

• جراحی اسلینگ (sling). در این عمل نوارهایی را از جنس بافت بدن، مواد مصنوعی یا نخ به‌کار می‌برند تا اطراف میزراه و گردن مثانه (ناحیه‌ٔ عضلانی ضخیم‌شده، در محل اتصال مثانه به میزراه) یک اسلینگ (بند نگه‌دارنده) لگنی ایجاد کنند. این اسلینگ به‌ویژه در هنگام سرفه یا عطسه، به بسته نگه‌داشته‌شدن میزراه کمک می‌کند. از این عمل برای معالجه‌ٔ بی‌اختیاری فشاری استفاده می‌شود.
• آویزان کردن گردن مثانه. از این عمل برای حمایت از میزراه و گردن مثانه (ناحیه‌ٔ عضلانی ضخیم‌شده، در محل اتصال مثانه به میزراه) استفاده می‌شود. برای این عمل باید برشی در شکم بزنند بنابراین آن را تحت بیهوشی یا بی‌حسی نخاعی انجام می‌دهند.
• جراحی پرولاپس. معالجه‌ٔ زنانی که دچار بی‌اختیاری مخلوط و پرولاپس (افتادگی) لگنی‌اند، ممکن است شامل ترکیبی از جراحی اسلینگ و جراحی پرولاپس باشد.
• اسفنکتر ادراری مصنوعی. حلقه‌ای کوچک و پر از مایع را دور گردن‌ مثانه‌ٔ مردان جاسازی می‌کنند تا اسفنکتر ادراری را تا زمانی که برای دفع ادرار آماده شوید، بسته نگه دارد. هر وقت خواستید ادرار خود را تخلیه کنید، با فشردن پمپی که زیر پوست‌تان جاسازی شده ‌است، حلقه شل می‌شود و به جریان ادرار اجازه‌ٔ عبور می‌دهد.

 

پدهای جاذب و سوندها

اگر روش‌های مختلف درمانی نتوانند مشکل بی‌اختیاری شما را به‌طور کامل برطرف نمایند، می‌توانید از محصولاتی استفاده کنید که ناراحتی شما و زحمات ناشی از نشت ادرار را کاهش دهند:

• پدها و پوشاک‌های محافظ. بیشتر این محصولات تنها به اندازه‌ٔ یک زیرپوش عادی هستند و می‌توانید به‌راحتی آن‌ها را زیر لباس‌ خود بپوشید. مردانی که دچار مشکل قطره‌ای آمدن ادرار هستند، می‌توانند از یک drip collector – یک پد جاذب کوچک که روی آلت تناسلی پوشیده می‌شود و توسط لباس‌های رویی نگه ‌داشته می‌شود – استفاده کنند.
• سوند. اگر بی‌اختیاری ادرار شما ناشی از عدم تخلیه‌ٔ مناسب مثانه باشد، پزشک ممکن است به شما پیشنهاد کند که نحوه‌ٔ استفاده از سوند ادراری را یاد بگیرید و هر روز چند بار از آن استفاده کنید. روش تمیز کردن سوند به‌منظور استفاده‌ٔ مجدد از آن هم به شما آموزش داده می‌شود.

 

سبک زندگی و درمان‌های خانگی

به‌منظور جلوگیری از ایجاد تحریکات پوستی ناشی از نشت غیرارادی ادرار باید نکات زیر را رعایت کنید:

• خود را با استفاده از لیف تمیز کنید.
• پوست‌تان را در معرض هوا خشک کنید.
• از شست‌وشو و دوش‌گرفتن‌های مکرر خودداری کنید، زیرا این کار می‌تواند موجب تضعیف سیستم ایمنی بدن شما در مقابل عفونت‌ها شود.
• برای حفاظت از پوست خود، استفاده از کرم‌های محافظ از قبیل وازلین یا کره‌ٔ کاکائو را مد نظر داشته ‌باشید.
• از پزشکتان راجع‌به پاک‌کننده‌های ادرار مخصوصی که خشکی کمتری ایجاد می‌کنند، سؤال کنید.

 

اگر دچار بی‌اختیاری تعجیلی یا شبانه هستید، توالت رفتن را برای خود آسان‌تر کنید:

• در مسیر رفتن خود به توالت، قالی‌هایی را که ممکن است روی آن‌ها لیز بخورید یا وسایلی را که ممکن است با آن‌ها برخورد کنید از سر راه بردارید.
• شب‌ها چراغی با خود همراه داشته ‌باشید تا مسیر رفتن به توالت را برایتان روشن کند و خطر زمین خوردن شما را کاهش دهد.

 

اگر دچار بی‌اختیاری عملکردی هستید:

• کنار تخت‌خواب‌تان یک لگن داشته ‌باشید.
• در دستشویی خود توالت فرنگی نصب کنید.
• درِ ورودی دستشویی را بزرگ‌تر کنید.

 

روش‌های درمانی جایگزین

مؤثر بودن هیچ روش درمانی جایگزینی برای درمان بی‌اختیاری ادرار ثابت نشده‌ است.